Wat brengt dit nieuwe hoofdstuk in de DSM-5 aan licht in de duisternis?

Het hoofdstuk ‘Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen’ biedt nog altijd geen alomvattend beeld van (het leed van) de patiënt, maar er is wel meer ruimte gemaakt voor een dimensionale benadering van het probleem (ieder mens maakt zich wel eens zorgen over zijn lichamelijke klachten, het gaat om de disproportionaliteit van de ongerustheid). De somatisatiestoornis en de ongedifferentieerde somatoforme stoornis zijn samengevoegd in een nieuwe categorie ‘Somatisch-symptoomstoornis’, en de DSM-IV classificaties ‘Hypochondrie, Pijnstoornis en Ongedifferentieerde somatoforme stoornis’ zijn komen te vervallen.

Gemeenschappelijk kenmerk is de prominente aanwezigheid van lichamelijke klachten, gepaard gaand met een significante lijdensdruk en beperkingen in het functioneren. Goed te lezen dat het dus niet meer gaat om de afwezigheid van een somatische verklaring voor de lichamelijke klachten, maar om de manier waarop mensen deze klachten ervaren en tonen. Anders gezegd, het zijn de disproportionele affectieve, cognitieve en gedragscomponenten die bepalen of iemand een somatisch-symptoomstoornis heeft.

De verschillende classificatiecategorieën

De belangrijkste stoornis binnen het hoofdstuk is de ‘Somatisch- symptoomstoornis’, waaraan het hoofdstuk zijn naam ontleent. Deze nieuwe classificatie is een samenvoeging van de DSM-IV categorieën ‘Somatisatiestoornis’ en ‘Ongedifferentieerde somatoforme stoornis’. Patiënten met chronische pijnklachten krijgen vanaf nu de classificatie ‘Somatisch-symptoomstoornis met voornamelijk pijn’ toegekend.

Patiënten bij wie eerder hypochondrie is vastgesteld en die buitenproportioneel angstig zijn over hun gezondheid, maar geen lichamelijke klachten hebben, krijgen nu de classificatie ‘Ziekteangststoornis’, tenzij hun angst voor de eigen gezondheid beter kan worden verklaard door een primaire angststoornis, zoals een gegeneraliseerde-angststoornis.

De criteria voor de conversiestoornis (functioneel neurologisch-symptoomstoornis) zijn aangescherpt. Klinisch onderzoek naar een neurologische of andere somatische aandoening is essentieel. Verder hoef je voor het classificeren van een conversiestoornis niet te beoordelen of de symptomen bewust worden geproduceerd. Mocht er overtuigend bewijs zijn dat de symptomen geveinsd worden, dan is het beter om gebruik te maken van de classificatie ‘Nagebootste stoornis’.

De nieuwe classificatie ‘Psychische factoren die somatische aandoeningen beïnvloeden’ die in het DSM-IV-hoofdstuk deel uitmaakte van de restcategorie ‘Andere aandoeningen en problemen die een reden voor zorg kunnen zijn’ vind ik persoonlijk een vreemde naamgeving, maar bij nadere inspectie blijkt het te gaan om een somatisch symptoom of een somatische aandoening (criterium A) dat/die ongunstig beïnvloed wordt door psychische of gedragsfactoren (criterium B), die niet beter verklaard kunnen worden door een andere psychische stoornis (criterium C). Omdat bij deze stoornis – evenals bij de nagebootste stoornis –  de lichamelijke klachten op de voorgrond staan, is hij toegevoegd aan het hoofdstuk ‘Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen’.

Met de restcategorieën ‘Andere gespecificeerde somatisch-symptoomstoornis’ en ‘Ongespecificeerde somatisch-symptoomstoornis’ meegerekend, komen we op zeven classificaties. Zonder deze zelfs op vijf, netjes.

Culturele verschillen en andere persoonlijke kwesties

Patiënten (en hulpverleners) kunnen de meest uiteenlopende ideeën koesteren over de oorzaak en ontstaansgeschiedenis van hun lichamelijke klachten. Volgens mij zijn culturele verschillen, genderverschillen, maar ook verschillen ten gevolge van iemands specifieke leergeschiedenis nergens zo groot als bij de somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen. Niet alleen worden lichamelijke klachten verschillend beleefd en geuit, ze worden ook anders verklaard. Overigens lijkt het cultureel interview uit de DSM-5 me niet alleen in situaties waarin de patiënt uit een ander deel van de wereld afkomstig is een goede ondersteuning; het lijkt me in elke situatie, bij ieder mens, belangrijk om in te zoomen op de persoonlijke expressie van psychisch lijden.

Naar mijn mening is het hoofdstuk ‘Somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen’ een zeer lezenswaardig hoofdstuk. Vooral zelf lezen dus!